Džamija u Bukva mahali „Bukvara“. Ova džamija po svim relevantnim podacima izgrađena je polovinom 19. stoljeća i prije Begove džamije. Tačnije ova džamija mogla je biti podignuta oko 1847. godine, ili koju godinu ranije, jer postoji datum na nišanu Emina Alajbegovića u haremu ove džamije, koji nosi godinu 1847. Džamiju su podigli mahaljani sa područja mahale Bukva. Pisac Traljić navodi da je to jedina džamija izgrađena sa drvenom munarom u Gradačcu. Međutim, taj navod ne stoji, jer je kako smo vidjeli iz arhivske građe i tvrđavska džamija je imala drvenu munaru.
Ovu džamiju sagradili su mahaljani Bukve. Podignuta je prije 1847. godine, jer tu godinu nosi nišan umrlog Emin-bega Alajbegovića 1263.(1847.)
U mezarju ove džamije ima svega nekoliko nišana koji su iz 19. stoljeća, a ostali su novijeg datuma. Emin-begov sarkofag je ukrašen zanimljivom ornamentikom. U ovom mezarju sahranjene su i slijedeće osobe:
– Hadže Hatidža-hanuma Alajbegović, 1302. (1884.).
– Hadže Vasvija-hanuma, žena Alajbega 1304. (1886).
– Emin-beg sin Behdžet-bega Alajbegovića bosanski odličnik i hanedan 1306. (1888).
Prema prezimenima umrlih u mezarju uz džamiju u mahali Bukva, uglavnom su sahranjivani Alajbegovići, koji prema predanju vode porijeklo od Gradaščevića. Neki od njihovih predaka promijenio je prezime Gradaščević u Alajbegović, kao što je bio slučaj sa Ibrahimbegovićima i Rustembegovićima iz Bijeljine, koji su takođe od roda Gradaščevića.
HADŽI REUF-BEGOVA
ILI NOVA DŽAMIJA
Hadži Reuf-begova ili Nova džamija, sagrađena je po svoj prilici poslije 1878. godine, ali prije 1893., kako ćemo vidjeti iz jednog arhivskog dokumenta. Traljić pretpostavlja, da je tu postojala i ranije džamija, koju je Reuf – beg popravio, pa da se po njemu prozvala Reuf – begova džamija.
Reuf-beg, također, potiče iz porodice Gradaščevića. I prije izgradnje džamije na ovom mjestu postojao je mesdžid, izgrađen 1885. g., pa je prestankom rada tvrđavske džamije ovdje sagrađena džamija nazvana Reuf-begova, jer je on dao veće učešće za njenu gradnju. Inače, u njenom podizanju učestvuju i džematlije iz čaršije.
Porodićno stablo Reuf-bega Gradaščevića
U međuvremenu, poslije 1995. godine, ova džamija je rekonstruisana i dograđena pa je poprimila novi izgled.
Prema tome Reuf-beg je iz porodice Gradaščevića, čiji su potomci dobro poznati u Gradačcu pa i šire. Reuf-beg je umro 1893. godine i sahranjen je u haremu džamije koja nosi njegovo ime. Otac Reuf-bega, Ahmet-beg, je ličnost, koja će biti muteselim u Gradačcu u veoma burnim vremenima nastalim poslije poraza Husein-kapetana Gradaščevića. U Posavini su nastale stalne pobune sa kojima se taj muteselim morao nositi. Istovremeno, otpočeo je i proces razvlašćivanja begovskih porodica i postepenog oduzimanja imanja begovima od strane Porte (konfiskacija velikog imanja Husein-kapetana Gradaščevića), što će naročito doći do izražaja dolaskom Omer-paše Latasa, kada će masovno biti uništavano bosansko plemstvo, ali ne samo ono, nego i svi drugi koji su mogli biti smetnja opstansku osmanske vlasti.
U mezarju ove džamije sahranjen je Abdureuf-beg ili Reuf-beg Gradaščević. Na uzglavnom nišanu je slijedeći natpis na arapskom:
U prevodu: „Posjetioče moga groba, stani i razmisli, ja sam juče bio što si ti danas, a ti ćeš sutra biti što i ja danas, pa crpite pouku pametni, budite bogobojazni tražeći oprosta. Umrli potreban oprosta od stvoritelja koji prašta Abdureuf-beg, sin Ahmet-bega Gradaščevića. Za njegovu dušu (prouči Fatihu) Godina 1310.“ (25. juni 1893.).
Zanimljivo je da na više nadgrobnih uzglavnih nišana u Gradačcu postoji isti ili sličan epitaf, što govori da ih je ili pisao jedan te isti čovjek, ili su korišteni najstariji natpisi, pa se po njima ravnali kasniji ukopi. U svakom slučaju poruka je poučna.
U mezarju ove džamije nalaze se i slijedeći mezari umrlih:
– Abdi-bega, sina Ahmed-bega umro 1279. (1862.).
– Osman-bega sina Abdi-bega Gradaščevića 1295. (1878).
– Hifzi-bega sina Hafiz-beg efendije 1301. (1899).
– Ahmed-bega Gradaščevića, sina Reuf-begova, umro 1307. (1889.).
– Ahmed efendije Karića, imama u džamiji u tvrđavi, godina smrti nečitka.
Od unuka Reuf-bega najpoznatiji je svakako Hajri-beg, koji je imao šestero djece, među kojima su poznati Rizah-beg koji je bio profesor u gradačačkoj gimnaziji, zatim Nusret, koji je bio veoma cijenjen i stručan građevinski inženjer, te je svoju karijeru završio u Sarajevu. U gradačačkoj čaršiji, stariji građani će još uvijek reći „kod Hajri-begovog dućana“, a to je zgrada preko puta bivše Službe društvenog knjigovodstva, odnosno zgrada uz robnu kuću, gdje je sada kafić, pored same ulice. Na zgradi je dogradio sprat rahmetli Mehmed Arnautalić, nakon što je otkupio ovu zgradu, čija kćerka dr. Nerma Sijerčić, sada živi i radi u Tuzli, kao poznati i cijenjeni doktor medicine – dermatolog.
(Tekst preuzet iz knjige GRADAČAC SA OKOLINOM – U PROŠLOSTI, autor Esad Sarajlić, izdavač „Preporod“ Gradačac, 2008. godine, str. 167-168)
Autor: Esad Sarajlić
(Nastavak slijedi)
