Prije nego što kažemo nešto o Gradačcu u Osmanskoj imperiji, pokušajmo dati odgovor na pitanje, “Ko su bile Osmanlije i kako je nastalo Osmansko carstvo” (drugi naziv Otomansko ili Tursko carstvo). Mnoge neizvjesnosti su oko historije Osmanlija, ali ono što je opšteprihvaćeno je to, da je osnivač Osmanske države, odnosno kasnijeg Osmanskog carstva, bio Osman, sin Erthogrula, jednog od turkmenskih vođa. Osmanov otac je dobio od seldžučkog sultana Aladina II feudalne posjede na bizantskoj granici unutar Male Azije. Sa pripadnicima jednog broja svog turkmenskog plemena čuvao je granicu, a kao i druge gazije, vodio je prepade na bizantsku teritoriju. Te posjede naslijedio je njegov sin Osman i vladao je najisturenijim prostorom prema južnim obalama Crnog mora, Bizantu i Balkanu. Osman, ili Osman Gazi kako se zvao punim imenom i prezimenom, 1301. godine počeo je opsadu Nikeje. Bizantska vlada je opkoljenom gradu poslala u pomoć najamničku vojsku od oko dvije hiljade ljudi, koju je Osman u zasjedi sačekao i do nogu potukao. Ovom pobjedom Osman je stekao slavu širom Anadolije, pa su iz svih njenih krajeva pristizale gazije i stavljale se pod njegovu zastavu. Prema ustaljenom običaju uzeli su i ime svog vođe i postali poznati pod nazivom Osmanlije. Tako se 1301. godina može smatrati godinom uspostavljanja i učvrsćenja Osmanske dinastije i države, a kasnije Osmanskog carstva. Da vidimo sada kako se Bosna našla u tom carstvu. 
Počnimo sa posljednim kraljem srednjovjekovne Bosne. Za kralja Bosne, 1461. godine postavljen je Stjepan Tomašević, koji se odmah supčava s prijetnjom osmanskih osvajača. On upučuje apel za pomoć poslije čega mu Ugarski kralj obećava pompći, te kralj Stjepan odbija platiti danak osmanlijskom carstvu. Kao rezultat toga, 1463. godine, velika osmanska vojska, pod komandom Mehmeda II pokorava Bosnu. Opkoljen osmanskim snagama kralj se predaje, nakon čega biva pogubljen. Time je prestala da postoji srednjovjekovna bosanska država.
Recimo sada nešto o našem Gradačcu iz tog perioda. Srednjovjekovna župa, odnosno nahija Nenavište (Gradačac), prostirala se zapadno od nahije Koraja, a sjeverno od Srebrenika, tj. obuhvatala je područje koje su zatvarale rijeke Tinja, Sava i Bosna. U prvim osmanskim izvorima Gradačac se pominje sa dva imena, kao Kal'a i Gračac.
Nahija je bila vrlo slabo naseljena i čini se da je, u prelaznom periodu između srednjovjekovne Bosne i Osmanske imperije, dugo bila ničija zemlja. Još iz 1553. godine postoje pisani tragovi da je ta nahija bila skoro pusta. U njoj su postojala samo četiri, slabo nastanjena mjesta: Varoš grada Gra(da)čaca, Bišća glavica, Koprivnica i Modrića. Na cijelom području bilo je svega 49 kuća. U toj varoši grada Gra(da)čca evidentirano je 11 muslimanskih i 6 kršćanskih kuća, a u današnjoj Modrići 2 muslimanske i 14 kršćanskih, okupljenih oko franjevačkog manastira Svetog Ilije. U periodu između 1550. do 1563., Gradačac je spomenut u dvjema austrijskim geografskim kartama. Na jednoj karti su ucrtane zemlje Slavonije, Hrvatske, Krajinske Istre i Bosne, a njen autor je Avgustino Hirsvogelio. U njoj je Gradačac upisan kao Gratschacz. Autori druge karte su Wolfang Lazius i Tanctetter, a urađena je između 1545. i 1563. godine. Gradačac je u njoj uveden pod nazivom Gradyaty. U jednom dokumentu iz 1634. godine stoji da Gradačac pripada gračaničkom kadiluku, što je ujedno i najstariji dokument u kojem se Gradačac izričito spominje sa svojim današnjim imenom.
