Druga po starosti džamija u Gradačcu je džamija u mahali Svirac ili Sviračka džamija. Ova džamija je, kako ćemo vidjeli više puta temeljito obnavljana, a najznačajniju opravku izvršio je Hadži Bećir-beg Gradaščević, koji je umro 1845. godine, te sahranjen u njenom haremu. Ova džamija ima kamenu munaru, a unutrašnja veličina je 8,6×12,50 m. Kada je 1874. godine, vršena druga značajna obnova ove džamije, koja je finansirana od strane mahaljana Svirca, na jednoj limenoj ploči ostao je zapis na arapskom jeziku, koji ovdje donosimo, kao i natpis u prevodu:
Tekst na arapskom jeziku o obnovi džamije u Svircu iz 1874.
U prevodu:
„Najbolja mjesta na zemlji su džamije. Ova časna džamija je građena (obnovljena) božijom dobrotom i pomoći u 1291. (1874./75.), a obnoviše je stanovnici mahale Svirac, bez pomoći drugih mahala. Sretni li su graditelji, jer kao što je rekao naš vjerovjesnik, neka je na njega božiji blagoslov „ko sagradi mesdžid, njemu će alah u dženetu sagraditi dvorac. Ovaj tarih pisao je Sadik sin Rasimov… (ovdje je nekoliko riječi nečitko). Pisac moli one koji pročitaju ovaj tekst da ga se sjete sa dovom. Godina 1291.“ (1874/75.)
Nesporno je da je ovu džamiju izgradio neko iz porodice Gradaščevića, vjerovatno jedan od kapetana. Smatra se da je ta gradnja izvršena prije Osman-kapetana, dakle prije 1781. godine. Pošto je Mehmed I.-kapetan umro 1755./56. godine, što je zapisano na nišanu koji je sačuvan i prenesen u dvorište džamije Husejnije, onda vrijeme Mehmed II.-kapetana između 1756. – 1789. godine. Osim podataka da je ta džamija najstarija poslije tvrđavske džamije, drugih podataka nemamo, osim kasnije obnove te džamije o čemu ćemo reći nešto više.
Sviračka džamija i medresa (crtež nepoznatog autora)
Snimak: Esad Sarajlić 2007. Današnji izgled Sviračke džamije
Interesantno je, da je pri izgradnji Sviračke džamije kamena munara postavljena na istočnoj strani zgrade, sa lijeve strane ulaza u džamiju, što je možda jedinstven slučaj. Zbog nestabilnosti terena, a i velikog saobraćaja koji se odvija saobraćajnicom niže džamije, došlo je do nagiba munare prema sjeveru, tako da je ona nageta za 61 cm. Međutim, osamdesetih godina prošlog stoljeća vršena je sanacija temelja munare, na taj način što je ispod munare ugrađena betonska greda, pa je to uticalo da se munara postepeno vraća u normalan položaj.
Zna se da je uz Sviračku džamiju Osman-kapetan izgradio medresu u Svircu, što znači da je tada već postojala džamija. Na to navodi podatak da je Osman-kapetan u isto vrijeme dao da se u Gračanici izgradi džamija i medresa. Sviračka džamija bila je prilično dotrajala i oštećena. Postoje podaci da je Osman-kapetanov sin, Hadži Bećir-beg Gradaščević temeljito popravio Sviračku džamiju, ali prije 1845. godine, kada je umro i sahranjen u haremu ove džamije.
Zanimljivo je da su i mještani, odnosno mahaljani ponovno vršili opravku ove džamije 1874/75 godine. To je bilo nakon skoro 40 godina od popravke koju je izvršio Hadži Bećir-beg. Na mezarju uz Sviračku džamiju sahranjen je veliki broj umrlih stanovnika Gradačca. Ali ovdje ćemo navesti imena samo nekih umrlih čija su imena ispisana na nišanima, koji su se do danas sačuvali:
- Hadži Ibrahim-beg umro 1813. godine. Ovdje se radi o Gradaščeviću, pretku Bećir-bega i Sulejman-bega. Naime Pomenuti Ibrahim-beg imao je dva sina Bećir-bega i Sulejman-bega. Sulejman-beg je uzeo prezime H.Ibrahimbegović. To prezime izvjestan period nosio je i brat mu Bećir-beg, ali je kasnije ova poriodica ostala samo kod prezimena Gradaščević. O tome ćemo na drugom mjestu šire pisati.
- Hadži Derviš-beg, sin Mustaj-begov, sahranjen 1830. godine. Na njegovom uzglavnom nišanu je turban, a nad mezarom sarkofag.
- Hadži Bećir-beg, sin Osman-kapetana. Umro je 1845. godine. Na njegovom uzglavnom nišanu uklesani su nož i dvije kratke puške.
- Hafiz Emin, sin Huseinov 1862/63. Na nišanu je izrađen turban, a sa strane uklesan ebanluk, te nešto kao divit i nož.
- Hadži Salih-beg, sin Derviš-begov 1858/59.
- Hadži Mehmed-aga sin Mustafe iz 1872. godine. Na uzglavnom nišanu je fes sa santračem, okvirom.
- Mejrema, kći Hazimova 1872. godine.
- Bakir-beg sin Hadži Mustafa-begov 1873.
- Hadže Fatima kći Osman-pašina 1878.
- Hadži Salih Duraković, 1881. godine, na nišanu uklesan mač i enamluk, kutija u kojoj se nosi hamajlija.
- Nura, žena Hadži Salih-begova iz 1884.
- Mulla Mustafa Šaldo, mujezin Džamije Svirac 1886.
- Derviša, kći Adema i žena Hadži Mehmed-begova, datum nečitak.
- Ovdje se nalazi i jedan broj mezara iz bliže prošlosti. Tu je mezar Ahmeda Hilmi efendije Muftića, koji je umro 1934. godine.
Postoji jedan broj nišana na kojima nema natpisa.
Iz starijeg doba sačuvan je jedan nadgrobni spomenik, čiji je uzglavni nišan vrlo interesantno i kitnjasto obrađen. Smatra se da je na tu obradu u kamenu uticao kasni barok. Taj uticaj u naše krajeve došao je sa istoka. Na tom ženskom nišanu, uklesana je jedna umjetnička stilizacija sa cvijetom – karanfilom i pticom paunom. Na njemu je natpis na turskom jeziku koji govori o žalosti oca za kćerkom koja je rano preminula. Zvala se Fatima. Ovaj nišan svojevremno je prenesen u muzejsku zavičajnu zbirku. Nismo mogli utvrditi dali se i danas tamo nalazi.
Na nišanu Hadži Mehmed-bega Gradaščevića iz 1899. godine postoji slijedeći zapis:
Tekst na uzglavnom nišanu
Hadži Mehmed-bega Gradaščevića
Gornji zapis u prevodu:
„On (Bog) je vječan. Posjetioče čuvaj se grijeha koliko možeš. Pa ćeš lahko sa ovoga svijeta otputovati. Ne zavaravaj se udobnostima ovosvjetskim. Jer je u prolaznoj kući sve prolazno. Evo i vlasnik ovog mezara imao je mnogo imetka i posjeda. Ali je konačno dospio u ovu šaku zemlje. Ti si mrtav, a i oni su mrtvi“. (Kur´an)
Pored gore navedenih natpisa, imamo još jedan broj mezara na kojima postoje natpisi, ali zbog prostora a i nečitljivosti teksta, nismo ih u mogućnosti prezentirati.
Autor: Esad Sarajlić
(Nastavak slijedi)